अहिराणी भाषेतील जात्यावरल्या ओव्या

पुर्वीच्या काळी मुला-मुलींची लहानपणीच लग्नं होतं. जावा-जावा/ नणंद भावजयी दोघींनाही पहाटे उठुन जात्यावर ४-४ शेराचं (म्हणजे ८ किलो/पायलीभर) दळण करावं लागे.आधी घट्याची/ जात्याची हळद-कुंकु वाहुन पुजा करण्यात येइ. एवढं दळण दळतांना गाण्यात येणा-या ओव्यांमधे काही परंपरागत तर काही लगेच सुचलेल्या ओव्यांचा समावेश असे. मग त्यात नणंद-भावजयींचे खटके असो, त्या त्या काळातली परिस्थिती असो, माहेरासारखा जिव्हाळ्याचा विषय असो कि अध्यात्म सगळ्यांचच प्रतिबिंब दिसतं.

सकाये उठुनी रामाच नाव घेऊ

मंग धरतीमातेवर पाय देवा ठेऊ'

सकाये उठीसन झाडु वट्याची पायरी

माले गं सापडनी लड मोत्याची गुह्यरी

अंगणात खेळे बाळ कोणाचा लह्यरे

त्याच्या गं कमरेत साखळी दुह्यरे'

शेजी घाले सडा, मन्हा सड्याला भिडूनी

नादान हरी मन्हा, आला रांगोळी मोडोनी'

पह्यले गाऊ ओवी गं रामराया सजनाला

गाडीवर जाती, घुंगरु त्याच्या इंजनाला

'

पारोळ झालं जुनं, नाशिक जमाबंदी

कोनी हौसानं बांधिली, आरधी मुंबै पान्यामंदी'

काय पुण्य केलं तुम्ही नाशिकच्या बाया

गंगेची आंघोळ, दर्शनाला रामराया'

काय पुण्य केल तुमी, नाशिकचे लोक

गंगेची आंघोळ, दर्शनाला गायमुख'

रामकुंडावरी ढवळ्या धोतराची जोडी

आंघोळीला येती रामलक्ष्मणाची जोडी'

रामकुंडावरी ओल्या धोतराचा पिळा

आंघोळीला येती साधुसंताचा मेळा

आरध्या रात्री कोण चालला एवढ्या राती

महादेव पार्वती हा कंदील डाव्या हाती'

देवा रे महादेवा, काय बसला डोया लाई

पृथमी ( पृथ्वी) ढुंढल्यानी जोडी मारुतीला न्हाई'

भोळा रे शंकर, भोळं तुझं घेण देण

तुझ्या बेलामधे मला सापडल सोनं'

राम-लक्ष्मण नि ही तिसरी सिताबाई

पृथमीमधे जोडा मारुतिला न्हाई'

सिता सांगे कथा तिन्ह्या करमनी (कर्माची)

राम सांगे कथा देवधरमनी (देवधर्माची)

शितेला सासरवास रामाच्या मावशीचा

असा वाळुन गेला हिरवा बाग तुळशीचा'

सितेला सासुरवास रामाला कसा कळे

रामाचे रामफळे रुमाले रस गळे'

सितेला सासरवास, सासू कैकयीने केला

रामासारखा भरतार हिने भोगु नाही दिला'

गरीब दुबळा (कसा ही असो) बंधु गं असावा

दिवाळी दसरा एका रातीचा इसावा'

भाऊ बहिणीचं भांडण तिथ कशाचा रागरोस

भाऊला ओवाळायला, भाऊबिजेचा एक दिस'

शिंपीच्या दुकानी उच्च खणले मारु खडा

शिंपी भाऊ मोठा येडा, भाऊ बहिणीना सौदा मोडा'

पापी रे मानसा, हा बसला बाजारात

लोकाची लेक बाया याने घेतली नजरात

माझ्या घरी गं पाहुणे करु आताचा दहीभात

भाऊ गं पाहुणा, बुंदी छाटु सारी रात'

झाली संध्याकाळ, संध्याकाळले मान देऊ

स्वर्गी गेले माझे पिता, दिवा लावुन पाणी पिऊ

आली सही सांज, आला वांझोटीचा फेरा

सांगते सुनबाई, पदराखाली झाक हिरा'

माझा भाऊ आला आज, माझा भाचा आला

लई गं दिस झाले, आत्या माहेराला चाल काल'

उन्हाळ्याचं उन्ह, ऊन लागे कपाळाला

नादान बंधु माझा, छत्री साजे गोपाळाला'

सासु आत्याबाई, तुमच्या पदराला ववा(ओवा)

जाते माहेराला, माझ्या पतीला जीव लावा

शिता भावजाई, तुझा गं मला राग येतो

चतुर भाऊ माझा हाताने पाणी घेतो'

वडील माझा लेक देर जेठच्या बरोबरी

पुसती जन लोक कुठे गेले हो कारभारी

गावातल्या गावात भाऊ बहिणीशी बोलेना

आस्तोरी(बायको)च्या पुढे त्याचा विलाज चालेना'

गावातल्या गावात साला बहिणोईचं नातं

भाऊ कसा म्हणे नित्य होतो रामराम'

भाऊ गं आपला, भावजाई गं लोकाची

तिच्या गं पोटची, भाची गं आपल्या गोताची'

सांगस भाऊ तुले भेटी जाय उन्हाळ्यात

पानीपाऊसना माले, चार महिना धाक'

मामा गं भाच्याची झुंज लागली खिंडीत

पुसती जनलोक मायलेकीचा पंडीत'

नणंद भावजाया आम्ही एका चालणीच्या

बाहेर गं निघाल्या सुना कोण मालणीच्या'

देराण्या जेठाण्या आपण काळ्या साड्या नेसु

बाहेर गं निघु सुना वकीलाच्या दिसु

दिवाळीच्या दिवशी माझ्या ताटातले गहू

असे ओवाळीले पाची पांडव माझे भाऊ'

दिवाळीच्या दिवशी माझ्या ताटामधे मिरे

असे ओवाळीले मायबाई तुझे हिरे

माय माय करु , माय तांबानी परात

मायवाचुनि चित्त लागेना घरात

मायेने दिल्या घुट्या जायफळ-एखंडाच्या

काम करी करी माझ्या दंड-बाह्या लोखंडाच्या

काम करती नारी, तुले काम करी जाऊ

माऊलीनं दूध, मी हारले ना जाऊ

भाऊ करु याही, बाप म्हने नको बाई

आताना भावजाया मान ठेवणार नाही

जाउ माहेराले, उभी राहु एकीकडे

भाचाले लेऊ कडे, भावजाई पाया पडे'

भाऊ करी याही, माले भाचीसून सोभे

तोडा पैंजनानं मन्ह तळघर वाजे'

भाऊ करु याही माले पैसानी जोखम

भाची करु सून पोरी चांदीनी रकम

गाडीमागे गाडी, एक गाडी आरशाची

भाऊले झाया लेक, चिठ्ठी आली बारशाची'

नादान मनू मन्ही, तुन्हा परकराले मोती

धुळ्यात नांदती, मामा तुझे लखोपती'

देव रे मारुति, हा पानीना सगरले

कशी पडु पाय, दोन्ही हात घागरले

राम-लक्ष्मण ही तिसरी सितामाई

रामाच्या पुढे चाले हा मारुति ब्रम्हचारी

गायनं गोमतीर माझ्या अंगणी बाह्यरेला

दूर नि ओळखला माझ्या भाऊचा हिरवा शेला

भाऊ जाते बहिणीच्या गाई, घोडा बांधतो जाळीला

पह्यले भेट पाव्हण्याला, मग भेटजो बहिणीला

लिंबाच्या लिंबोळ्या लिंबाखाली पसरल्या

पोटी आल्या लेकी, बहिणी भाची इसरल्या'

कोण्या गाई(गावी) गेला, माझ्या पाठीचा रंगेला

असा सुना लागे, तुन्हा बैठकी बंगला'

सोनाराच्या मुला, नको जाऊ देशोदेशी

हाती घेतली सांडशी, आता होतील गणपती'

सईबहीना जोडु, माझ्या सारखी रंगिली

सगळ्यात चमकली, हुभ्या खांबाची बिजली'

सईबहिना जोडु, मुसलमाननी सारजा

कपाळना कुंकू तिन्हा रामनी वरजा

पंढरीच्या वाटे, कोणी लावली सुपारी

खरेदी करे हा पंढरीचा बेपारी(व्यापारी)

सरीले दळण, माझी सरती स्वस्तकी

तलवारीचा मार, हेल्याच्या मस्तकी

• हेला: रेडा.

दळण संपत आले, आता माझी शेवटची ओवी ऐका! आज अशा एकावर एक इतक्या सुंदर ओव्या सुचल्या की जणु काय माझ्या संगतीला संत नामदेवांच्या घरच्या बायका होत्या.

• अहिराणी पारंपारिक मौखिक लोकगीतातून साभार